11 Apr · softmaker · No Comments

Qazaq tili – my native language

Meniń ana tilim — qazaq tili. Qazaqtardyń ana tili qazaq tili. Men orys tilinde sóıleımin, aǵylshyn tilin azdap bilemin. Ózbek, qyrǵyz tilderin túsinemin. Men eki til bilemin. Olar: orys tili men qazaq tili. Men oryssha, qazaqsha jaqsy sóıleımin, oqımyn, jazamyn. Ekeýi de — ana tilim. Orys tili men qazaq tili arqyly eki halyqtyń mádenı baılyǵyn jaqsy bilemin. Bul — úlken rýhanı baılyq. Qazaq tili — memlekettik til, ol bizdiń keleshek júmysymyzda kerek.

Qazaq tili týraly orys zertteýshi — ǵalymdary v. V. Radlov: “Qazaqtardyń tili — jatyq ta sheshen, ári ótkir”- dese, P. M. Melıoranskıı: “Qazaq tilin zertteýshilerdiń bári de biraýyzdan qazaq tili túrki tilderiniń ishindegi eń taza ári eń baı til dep kýálandyryp otyr”, — degen.

Rasynda ıá, qazaq tili túrki tilderiniń qypshaq tobyna jatatyn baı ıá kórkem, kóne tilderdiń biri. Qazaq tilinen basqa túrki tilderiniń tobyna: ázerbaıjan, qyrǵyz, ózbek, tatar, túrkimen, chývash, qaraqalpaq, túrik, bashqúrt, ıakýt (saha), týva, hakas, altaı, qumyq, qarashaı, balkar, gagaýz, úıǵyr tilderi jatady.

Túrki tilderiniń tobyna kóne qypshaq-noǵaıly tobyn: qazaq, noǵaı, qaraqalpaq, qarashaı, balkar, qyrǵyz, tatar, bashqurt, qumyq tilderi jatady.

Мәселен:Túrki tilderiniń týystyǵy olardyń leksıkalyq maǵynalarynan, dybystyq júıelerinen, gramatıkalyq qurylystarynan baıqalady. Sonymen qatar túrki tilderiniń ózindik fonetıkalyq, leksıkalyq, gramatıkalyq ózgeshelikteri de bastaý. Máselen:

1. Basqa túrki tilderinde sóz basynda I dybysy keletin jerde, qazaq tilinde J dybysy aıtylyp jazylady. Mysaly: ıol-jol, ıash-jas, ıyl-jyl.
2. Basqa túrki tilderinde sóz basynda Sh dybysy keletin jerde, qazaq tilinde S dybysy aıtylyp jazylady. Mysaly: bash-bas, tash-tas.
3. Basqa túrki tilderinde -LAR kóptik jalǵaýy dybys úndestigine baılanysty ózgermeıdi, al qazaq tilinde bul jalǵaý -LAR, -LER, -DAR, -DER, -TAR, -TER bolyp ózgeredi. Mysaly: atlar-attar, ıyllar-jyldar.

Qazaq tili oqylý úshin, úıirmeler ashyldy. Qazaq tili, ádebı til jaıynda kóptegen leksıalar oqyldy. Halyq kóp jınaldy. Suraýlar ıá kóp boldy. Kel, dostar, til úıreneıik.

Sózder:

zertteýshi – researcher
jatyq – polite
sheshen – eloquent
biraýyzdan – unanimously
kýálandyryp otyr – testify
rasynda – truly
kórkem – beautiful
qurylys – construction
baıqalady – observed
ózgeshelikteri – differences
kóptik – multiple